19 Sierpnia

19 VIII 1944, sobota, Imieniny
Wschód słońca 5.41, zachód 20.09, średnia temperatura powietrza 22 °C, słonecznie.

W 19 dniu Powstania nieprzyjaciel rozpoczął generalne natarcie na Stare Miasto. Oddziały piechoty niemieckiej zaatakowały ul. Bonifraterską, Ogród Krasińskich, pl. Krasińskich, Tłomackie i Bielańską. Trwała zażarta walka w ruinach katedry i na pobliskiej ul. Brzozowej.

Mimo przeważającej siły wroga oddziały powstańcze AK odpierały szturm po szturmie. Lotnictwo niemieckie kontynuowało bombardowanie Starówki.

Artyleria niemiecka ostrzeliwuje ruiny Ratusza na pl. Teatralnym w czasie Powstania Warszawskiego. Foto: PAP/CAF

Nad Starym Miastem unosiły się słupy ognia i dymu. Płonęły zabytkowe kościoły. Mieszkańcy Starówki w obawie o swoje życie przenieśli się do piwnic.

Oddziały niemieckie gen. Reinefartha za wszelką cenę starały się zdobyć Stare Miasto. W tym samym czasie oddziały gen. Rohra przystępiły do natarcia na południową część Śródmieścia.

Szczególnie swoje skoncentrowały na zdobycie terenu Politechniki wypierając Powstańców z poszczególnych budynków.

Obrona powstańcza skupiła się na gmachu głównym Politechniki, jednak nie są w stanie odeprzeć ataku oddziałów niemieckich wspieranych czołgami. Powstańcy opuścili zrujnowany, płonący gmach główny Politechniki i obsadzili parzystą stronę ul. Noakowskiego. Aż do końca Powstania w tym miejscu przebiegała linia frontu.

W nocy z 19 na 20 z Puszczy Kampinoskiej na Żoliborz wyruszała grupa Powstańców w sile ok. 550 żołnierzy dowodzona przez mjr Alfonsa Kotowskiego „Okoń”. Niestety części oddziałów nie udało się dotrzeć do stolicy. Ostrzelani z broni maszynowej, stracili łączność z dowództwem i powrócili do puszczy.

Pozostałą część oddziału dotarła na Żoliborz i dołączyła do oddziału por. Witolda Pełczyńskiego „Witolda” powiększając stan oddziału do ok. 750 żołnierzy.

Oddział skierowany zostaje przez Ppłk Mieczysława Niedzielskiego „Żywiciela” do natarcia na Dworzec Gdański, aby uzyskać połączenie ze Starym Miastem.

Nocą z 18 na 19 sierpnia zlokalizowane na Sadybie oddziały powstańcze uderzyły na Wilanów i Wolicę, by dać wsparcie przebijającym się z Lasów Chojnowskich i Kabackich oddziałom ppłk. Mieczysława Sokołowskiego „Grzymały”. Niestety z powodu silnej obrony niemieckiej załamał się szturm na park i Pałac Wilanowski. Powstańcy ponieśli dotkliwe straty, m.in. ginie ppłk „Grzymała”. Ostatecznie na Sadybę przebija się ok. 370 dobrze uzbrojonych żołnierzy, reszta wycofała się do lasów.

W nocy z 19 na 20 sierpnia na Sadybę dotarło jeszcze kilka plutonów z Lasu Kabackiego.

1944 sierpień 19, Warszawa (Stare Miasto).

Pismo mjr Bolesława Kowalskiego („Piaseckiego”), – dowódcy Okręgu Warszawskiego AL do dowództwa AK Grupy „Północ” z wnioskami o odznaczenie czterech żołnierz AL za udział w walkach powstańczych

M.p.,
19.VIII.1944 r.

Armia Ludowa
Dowództwo Odcinka

Do Dowództwa Grupy „Północ”

Na wniosek Jana płk Wachnowskiego (Karol Ziemiński) dowódcy Grupy Północ”, Dowództwo Armii Ludowej Odcinka V przedstawia do odznaczeń następujących żołnierzy:

1. por. Skórę (Niemir Bieliński) d-ce III komp., III baonu,
2. st. sierż. Sępa (Stanisław Pastucha) z plut. Zwiad.,
3. st. strzel. Kazika (Kazimierz Łaski) z II komp. IV baonu „Czwartaków
4. strzel. Marka (Jerzy Piotrowski) z III komp. III baonu. u ppR i aL…

Por. Skóra był d-cą na odcinku Podwale – Nowy Zjazd. Osobiście kierował akcją zwalczania czołgów. Trzy razy ranny.
St. sierż. Sęp brał udział w zdobywaniu Wytw. Pap. Wart., w kilku akcjach zniszczenia czołgów, wyróżnił się specjalnie w służbie zwiadowczej. Ranny.
St. strzel. Kazik odznaczył się wybitnie przy akcji minowania „Czerwonego Domu” na odcinku Mostowa przy ul. Bugaj 14.
Strzel. Marek brał udział w zniszczeniu czołgów na odcinku Wende (Chodzi o aptekę Wendego, mieszczącą się przy Krakowskim Przedmieściu i placu Zamkowym.) – ogródek Hoovera i w zdobyciu samochodu pancernego.

Dowódca Odcinka V
Piasecki, mjr

Oryginał, rękopis
AWIH, III/48/1

1944 sierpień 19, Warszawa (Stare Miasto).

Pismo dowódcy AK Grupy „Północ” do komendanta głównego AK z wnioskiem o odznaczenie żołnierzy AL Krzyżem Walecznych:

Dowództwo Grupy „Północ”
M. p., 19.VIII.44 r.

Do
Pana Komendanta AK

Proszę Pana Komendanta o odznaczenie wyżej wymienionych żołnierzy AL Krzyżem Walecznych.
Po porozumieniu się z d-cą odcinka mjr Rogiem (mjr Stanisław Błaszczak), stwierdzam, że żołnierze ci naprawdę zasługują na odznaczenie.

Dowódca Grupy „Północ”
Wachnowski, .płk

Oryginał, rękopis,
AWIH, III/44/4

1944 sierpień 19, Warszawa (Stare Miasto).

Fragment sprawozdania Okręgowego Delegata Rządu na m. st. Warszawę, mówiący o wpływach AL na Starym Mieście

— Stare Miasto, nastawione zasadniczo patriotycznie, zaczynia być pod dużymi wpływami AL. Ludzie zaczyna nastawiać ucha na głosy o lekkomyślnym rozpoczęciu powstania, braku uprzedniego porozumienia się z Sowietami itp. Ogólna sytuacja po dwóch tygodniach staje się dość ciężka —

Kopia, maszynopis
AWIH, III/48/22

1944 sierpień 1944, Warszawa (Stare Miasto)

Depesza dowódcy AK Grupy „Północ”, płk Karola Ziemskiego („Wachnowskiego”), do dowódcy Okręgu Warszawskiego AK płk Antoniego Chruściela („Nurta”) w sprawie traktowania oddziałów AL

K r a j nr 73 xxx
z dn. 19/20.VIII1944, godz. 01.30.

Wachnowski nr 73, dn. 19.VIII – Nurt.

Proszę o odpowiedź:

1. Czy AL rzeczywiście pomaga w druku naszych pism?
2. Czy AL ma prawo korzystania z łączności kanałowej, a o ile tak, poroszę o potwierdzenie zgody KG.
3. Czy zezwalać na kolportaż pism „Armia Ludowa” i „Głos Ludowy” (Chodzi o pismo PPR „Głos Warszawy”)?
4. Czy ich oddziałom wojskowym dawać hasło?

Odpowiedź pilna.

(Z odręczne j adnotacji ołówkiem na marginesie dokumentu, napisanej prawdopodobnie ręka płk Chruściela, wynika, że udzielił on negatywnej odpowiedzi na pierwsze pytanie oraz pozytywnej na trzy dalsze.)

Odpis, maszynopis
AWIH, III/40/19

19 sierpnia. Fragment meldunku sytuacyjnego Komendy Głównej AK:

„Najgorętszym frontem walki była wczoraj ul. Królewska, na którą Niemcy nacierali od świtu. Po silnym przeciwuderzeniu naszych oddziałów nastąpił nowy atak niemiecki, który odparto”.

Był to już ostatni frontalny atak Niemców, który mógł jeszcze pomóc oblężonym w gmachu PAST-y.

Źródła:

• Maciej Kledzik, „Królewska 16”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984.
• Antoni Przygoński, „Udział PPR i AL w Powstaniu Warszawskim”, Książka i Wiedza, Warszawa 1970
• Almanach Powstańczy 1944 z kalendarzem na rok 2004, Miasto Stołeczne Warszawa, Warszawa 2003
• https://www.warszawa.pl/21-dzien-powstania-warszawskiego/
• Muzeum Powstania Warszawskiego: materiały z kalendarium Powstania.